قسطنطنیه کجاست؟ و امروزه چه نامیده می شود؟

احتمالاً نام «قسطنطنیه» را در گذشته شنیدید. این نام به خاطر تلفظ و اهمیت املایی خاص خود شهرت دارد اما هیچگاه در مورد تاریخچه و اهمیت مکانی قسطنطنیه چیزی به گوشتان خورده است؟ امروزه قسطنطنیه با نام «استانبول» شناخته می‌شود و از آن دست شهرهای تاریخی نیست که دیگر وجود ندارد؛ به همین دلیل یکی از مکان‌های محبوب برای مسافران و علاقه‌مندان به تاریخ است. با توجه به تاریخ و اهمیت جغرافیایی این شهر، تور استانبول می‌تواند فرصتی بی‌نظیر برای آشنایی با این میراث باستانی و فرهنگی باشد. در تور استانبول، مسافران می‌توانند از مکان‌های تاریخی و زیبایی‌های طبیعی این شهر که زمانی قسطنطنیه خوانده می‌شد، بازدید کنند و تجربه‌ای خاص و به‌یادماندنی داشته باشند.

در ادامه متن به اهمیت‌های این شهر و تاریخچه آن می‌پردازیم. با ما همراه باشید.

اهمیت تاریخی قسطنطنیه

(تصویری از قسطنطنیه)

 در طول تاریخ این شهر پایتخت امپراطوری‌ها و شاهد رویدادهای تاریخی مختلفی بوده است. بناهای تاریخی به ‌جا مانده و دیگر داستان‌هایی که از آن دوره روایت می‌شود این شهر را به یکی از مهم‌ترین قطب‌های تاریخی جهان تبدیل می‌کند.

موقعیت جغرافیایی قسطنطنیه

قسطنطنیه که اکنون استانبول نامیده می‌شود، یک مرکز مهم تجاری و نظامی مشترک بین اوراسیا بود و این دو قاره را به یکدیگر متصل می‌کرد. از ویژگی‌های برجسته جغرافیایی این شهر می‌توان به وجود آب‌های اطرافش اشاره کرد. از گذشته تا اکنون دسترسی به دریاها و آب‌ها یک امتیاز مهم شمرده می‌شود و قسطنطنیه از سه سمت به آب‌های دریای مرمره، دریای سیاه و تنگه بسفر می‌رسد. تنگه بسفر از مهم‌ترین نقطه مکان‌های دنیا است. تمامی این موارد قسطنطنیه یا استانبول امروزی را به قطبی مهم از نظر جغرافیایی تبدیل کردند.

تاریخچه قسطنطنیه

قسطنطنیه شهری با قدمتی طولانی است و به طبع تاریخچه طولانی دارد. قسطنطنیه یا استانبول امروزی دوره‌های مختلفی را تجربه کردند که در ادامه به آن می‌پردازیم.

♦    دوران باستان و بیزانس

در ابتدا قسطنطنیه به‌عنوان «بیزانتیوم» نام‌گذاری شد. تأسیس بیزانتیوم در سال 657 قبل از میلاد توسط یونانیانی که از مگارا به این شهر مهاجرت کرده بودند انجام شد. در سال 73 میلادی این شهر به امپراطوری روم پیوست و دو قرن یکی از قطب‌های مهم تجاری به‌حساب می‌آمد. امپراطور کنستانتین در اقدامی مؤثر پایتخت روم را به قسطنطنیه تغییر داد؛ این اقدام مبنی بر انتقال مرکز قدرت از رم به شرق بود.

پس از اینکه امپراطوری روم تقسیم شد قسطنطنیه به‌عنوان پایتخت امپراطوری بیزانس تعریف شد و بیش از هزار سال برجای خود باقی ماند. سرانجام پس از حملات سلجوقیان و عثمانی‌ها در سال 1453 امپراطوری بیزانس سقوط کرد و به این طریق مهر پایان بر کارنامه قدرت مسیحیت این شهر زده شد.

♦    فتح قسطنطنیه توسط عثمانی

زمینه سقوط امپراطوری بیزانس توسط عثمانی‌هایی که زمین‌های زیادی را تصرف کرده بودند ایجاد شد؛ سپس سلطان محمد با ارتشی که به گفته تاریخ نویسان از بیش از 80000 نفر تشکیل شده بود به قسطنطنیه حمله کرد و به خاطر برخورداری از ابزارهای پیشرفته جنگی و تعداد بالای نفرات در نهایت موفق به تصرف این شهر نیز شد.

♦    دوره عثمانی و پایتختی

عثمانی‌ها نیز قسطنطنیه را به‌عنوان پایتخت خود انتخاب کردند؛ با این حال هنوز ماهیت مسیحی این شهر حفظ شده بود و این باب طبع فاتحان مسلمان نبود. عثمانی‌ها برای برطرف کردن این موضوع اقداماتی همچون تعویض نام این شهر و ایجاد تغییراتی در بناهای مذهبی و کلیساها انجام دادند.

مسجد ایاصوفیه نیز یکی از بناهای تاریخی مهم است که توسط معماران عثمانی از کلیسا به مسجد تبدیل شد. قسطنطنیه یا استانبول بعد از فتح توسط عثمانی‌ها به مرکز فرهنگی_سیاسی اسلامی تغییر پیدا کرد. در پی این تغییرات، شکوفایی هنر و علم در این شهر اتفاق افتاد و نخبگان و هنرمندان بسیاری به این شهر خوانده شدند.

♦    سقوط امپراطوری عثمانی و جمهوری ترکیه

قدرت امپراطوری عثمانی تا بیشتر از 600 سال دوام آورد. در طول حکومت این امپراطوری، عثمانی‌ها به علت هنر معماری و علم خود شهرت داشتند. با همه این‌ها از سال 1600 عثمانی شاهد افول خود بود و دچار مشکلات نظامی و اقتصادی قابل‌توجهی شد. در ادامه این مشکلات سرزمین‌های زیادی از این امپراطوری جدا شدند و سرانجام با جنگ جهانی اول جمهوری ترکیه تحت رهبری مصطفی کمال آتاتورک شکل گرفت و دوران عثمانی نیز به پایان رسید.

قسطنطنیه در عصر حاضر: استانبول

(تصویری از قسطنطنیه درحال حاضر)

امروزه به ندرت از واژه قسطنطنیه برای این شهر استفاده می‌شود. در عصر حاضر استانبول به‌عنوان شهری تاریخی تفریحی مورد توجه مردم است. دست تاریخ و رویدادهای متنوعی که در این شهر رخ داد باعث دگرگونی‌های مذهبی، هنری، علمی و... در این شهر شد و در نهایت با قسطنطنیه معروف را با نام استانبول می‌شناسیم.

♦    تغییر نام به استانبول

در واقع این تغییر نام به‌صورت تدریجی رخ داد. هنگامی که عثمانی‌ها این شهر را تصرف کردند در غرب زمین این کشور به نام قسطنطنیه شناخته می‌شد اما مردم محلی از نام استانبول برای این شهر استفاده می‌کردند. هنوز هم در برخی کشورها از قسطنطنیه برای اسم این شهر استفاده می‌کنند ولی بعد از تأسیس جمهوری ترکیه اسم استانبول برای این شهر به‌طور رسمی ثبت گردید. استانبول نامی برگرفته از عبارتی ترکی است.

♦    استانبول به‌عنوان شهری جهانی

همان‌طور که گفتیم استانبول اهمیت زیادی از نظر تاریخی و جغرافیایی دارد. وجود دریاها و تنگه بسفر از مهم‌ترین دلایل این اهمیت هستند. تاریخچه طولانی قسطنطنیه نیز باعث اهمیت تاریخی شهر استانبول شده است. به همین علت مردم جهان این شهر را جهانی می‌خوانند. کشور ترکیه سالانه علاقه‌مندان به تاریخ زیادی را گرد هم می‌آورد و یکی از دلایل سفر این علاقه‌مندان بازدید از شهر باورنکردنی استانبول است.

♦    جاذبه های گردشگری استانبول

استانبول در ترکیه به‌عنوان پلی ارتباطی بین شرق و غرب شهرت یافته است. تاریخ غنی و فرهنگ متنوع این شهر در کنار جاذبه‌های تفریحی مانند مراکز خرید، سالانه گردشگران زیادی را جذب خود می‌کند. از مساجد و کلیساهای تاریخی گرفته تا تنگه بسفر و سواحل زیبای این شهر همه از جاهای دیدنی استانبول، این شهر زیبای ترکیه هستند. در ادامه چند مکان که هنگام سفر به این شهر حتماً باید از آن دیدن کنید را نام می‌بریم.

مسجد ایاصوفیه

این مسجد از اوج تاریخ مسیح تا اکنون قدمت دارد و نه تنها از مساجد مهم اسلام است بلکه به‌نوعی بنایی مسیحی نیز به حساب می‌آید. در گذشته این بنا با عنوان بزرگ‌ترین کلیسای ارتودوکس نامیده می‌شد و سپس توسط معماران به مسجد تغییر هویت داد. مصطفی کمال رهبر جمهوری خواه ترکیه این مسجد را به موزه‌ای برای عموم تبدیل کرد.

کاخ توپکاپی

کاخ توپکاپی در واقع مکانی سلطنتی و ارزشمند از نظر تاریخی است. حکومت عثمانی دارای درجات سلطنتی مختلف بوده است و این درجات به همراه خانواده‌شان، خدمت‌گزارها و مقامات نظامی در این کاخ زندگی می‌کردند. معماری خاص این کاخ و اثرات معماری اسلامی در آن از ویژگی‌های شاخص آن است. بازدید از این کاخ، به عنوان یکی از جاهای دیدنی استانبول در شب، زمانی که نورپردازی‌ها جلوه‌ای ویژه به بنا می‌بخشند، یکی از بهترین تجربه‌های گردشگری در استانبول است.

بازار بزرگ

بازار بزرگ استانبول با نام‌های بازار سرپوشیده، گرند بازار و کاپالی چارشی شناخته می‌شود. این بازار یکی از قدیمی‌ترین و زیباترین جاذبه‌های ترکیه است و هنوز هم از محبوب‌ترین مقاصد گردشگری شمرده می‌شود. بازار بزرگ استانبول بیش از سه هزار غرفه را شامل می‌شود که روزانه بیشتر از 250 هزار بازدید کننده را به خود جذب می‌کند.

سقف داخلی بازار با نقاشی‌های متنوع و زیبا پوشیده شده است و جلوه بصری با ارزشی را برای بازدید کننده به ارمغان می‌آورد. کالاهای متفاوتی مانند ظروف سرامیکی، پارچه، فرش، جواهرات، ادویه‌جات و لوازم خانگی در این بازار به فروش می‌رسد. خوب است بدانید که این بازار مانند ایران از رسم چانه‌زدن برای کم شدن قیمت استقبال می‌کند.

آبراهه شاخ طلایی

شاخ طلایی یک آبراه در تنگه بسفر و بزرگ‌ترین بندر طبیعی جهان است که سواحل اروپایی استانبول را جدا می‌کند. ارزش تاریخی این آبراهه به خاطر شناخته شدن این آبراهه به‌عنوان مقر دریایی امپراطوری بیزانس است. امروزه این مکان جنبه صنعتی خود را از دست داده و پارک‌ها و باغ‌های زیادی را در خود جای داده است. این منطقه چهار پل اصلی متصل به یکدیگر دارد که مشهورترین این پل‌ها «گالاتا» نامیده می‌شود. نام شاخ طلایی به این علت گذاشته شد که غنیمت‌های جنگی در طول فتح قسطنطنیه توسط عثمانی‌ها درون این آبراه انداخته شدند.

تنگه بسفر

تنگه بسفر یا تنگه استانبول، تنگه‌ای طبیعی و باریک است که از مسیرهای آبی مهم ترکیه شمرده می‌شود. این تنگه دو قاره اروپا و آسیا را از یکدیگر جدا می‌کند و اتصالی بین دریای سیاه و مرمره است. مکان‌های تاریخی اطراف این تنگه از دیگر جاذبه‌های گردشگری معروف ترکیه است.

اهمیت تاریخی قسطنطنیه

(تصویری از اهمیت تاریخی قسطنطنیه)

♦    تقاطع فرهنگی و تجاری

موقعیت استراتژیک قسطنطنیه بین اروپا و آسیا از مهم‌ترین علل برای برجستگی تاریخی این شهر است. در واقع اتصال این دو قاره توسط قسطنطنیه امکان تجارت بین غرب و شرق را فراهم می‌آورد و کالاهایی چون ابریشم، ادویه و فلزات از این طریق جابه‌جا می‌شدند. هنوز هم استانبول یکی از قطب‌های تجاری ترکیه معرفی می‌شود.

 وجود انواع قومیت‌ها و جمعیت‌های متنوع در این شهر نیز باعث تشکیل فرهنگی متفاوت شده است. انواع قوم‌ها و مذهب‌هایی در این شهر گرد هم آمدند و فرهنگی غنی و یکپارچه به وجود آوردند. به دلیل ارتباط بین دو فرهنگ شرق و غرب هنر و تمدن مردم نیز دست‌خوش تغییر می‌شد و باعث ایجاد بناها و آثار هنری منحصربه‌فرد در قسطنطنیه شد.

♦    مرکز مسیحیت ارتدکس

پاتریاک ‌نشین قسطنطنیه یکی از مراکز مسیحیت بین کلیساهای ارتدکس خودمختار شناخته می‌شود. هنگامی که قسطنطنیه به‌عنوان پایتخت انتخاب شد این وضعیت ارتقا پیدا کرد و مرکزیت مسیحیت ارتدوکس شرق بیشتر به سمت قسطنطنیه حرکت کرد. پس از فتح عثمانی و سقوط امپراطوری با پایه مسیحی این ارزش رفته‌رفته کمرنگ شد؛ اما هنوز هم پاتریارک نشین رهبری نمادین خود را حفظ کرده و به وحدت جوامع ارتدوکس جهان کمک می‌کند.

♦    نماد قدرت و عظمت امپراطوری ها

از آنجایی که قسطنطنیه از امتیازهای بسیاری مانند موقعیت جغرافیایی و سابقه طولانی پایتخت بودن برخوردار بود؛ نمادی از قدرت و عظمت امپراطوری‌ها به شمار می‌رفت. امپراطوری عثمانی نیز پس از فتح این شهر قدرت بیشتری گرفت و به دلیل تصرف قسطنطنیه بود که دوام طولانی یافت. در واقع اهمیت این شهر از نظر نظامی، تجاری و موقعیت مکانی باعث افزایش قدرت امپراطوری‌ها در طول زمان می‌شد.

تأثیر قسطنطنیه بر جهان

(تصویری از قسطنطنیه از نمای دیگر)

بسیاری از تاریخ‌دانان از اصطلاح اثر پروانه‌ای برای تأثیرات این شهر بر جهان استفاده می‌کنند. اثر پروانه‌ای زمانی ایجاد می‌شود که تغییری کوچک باعث اتفاق‌های بزرگ و مؤثر می‌شود. رویدادهایی که در قسطنطنیه اتفاق می‌افتاد به‌طور مستقیم باعث تغییرات بزرگ در دنیا می‌شد.

♦      جنگ های صلیبی

جنگ‌های صلیبی سلسله‌ای از نبردها بین مسلمانان و مسیحیان بودند که از سال 1095 آغاز شدند. این جنگ‌ها برای به دست آوردن بیت‌المقدس شکل گرفتند و تا سال 1291 میلادی ادامه یافتند. هدف مسیحیان از این جنگ باز پس گرفتن اماکن مذهبی و مناطق مقدس بود. در یکی از این جنگ‌ها قسطنطنیه مورد حمله قرار گرفت.

♦      سقوط امپراطوری بیزانس

صلیبیون چهارم با قصد حمله و پس گرفتن اورشلیم جنگ را آغاز کردند ولی به علت جنبش‌های سیاسی امپراطوری بیزانسی و منفعت ونیزی‌ها هدف جنگ تغییر کرد. در طی این جنگ قسطنطنیه سقوط کرد و بسیاری از منابع و ثروت آن به غارت رفت. طی این حمله امپراطوری بیزانس تقسیم شد و هرگز شکوه گذشته خود را باز نیافت.

وقتی که امپراطوری بیزانس در مقابل عثمانی سقوط کرد اروپایی‌ها مجبور به یافتن مسیرهای جدید برای هدف تجاری و اقتصادی خود به آسیا شدند. این مسئله باعث کشف قاره آمریکا توسط کریستف کلمب شد و حتی آغاز استعمار اروپایی‌ها به همین دلیل بود. در واقع سقوط قسطنطنیه باعث تغییراتی در جهان شد که در آخر تحولات باور نکردنی در آن به وجود آورد.

♦      گسترش امپراطوری بیزانس

گسترش این امپراطوری با به دست گرفتن کنترل آب‌های اطراف شروع شد و در نهایت به افزایش جمعیت انجامید. ثروت زیادی وارد این کشور شد و تقاضای جدید تجارت را ایجاد کرد و بدین ترتیب راه‌های تجاری جهانی را تحت تأثیر خود گرفت. گسترش بیزانس تنها به‌صورت تجاری و افزایش ثروت نبود بلکه با فتح سرزمین‌های اطراف وسعت این امپراطوری نیز بیشتر می‌شد. در نهایت وقتی ژوستینین به امپراطوری رسید؛ میزان وسعت سرزمینش به بیشترین حد خود رسید و این به علت فتح سرزمین‌های روم غربی بود.

♦      گسترش امپراطوری عثمانی

عثمانی‌ها با فتح فلسطین، مصر، عربستان و سوریه شروع به کار کرد. داستان فتح و تصرف این امپراطوری با ثبات همین‌جا تمام نشد. بخش‌های زیادی از اروپای شرقی توسط سلطان سلیمان تصرف شد. عثمانی‌ها تمام بودجه و درآمد خود را صرف تقویت نیروهای دریایی و ارتش خود کردند و با ظهور ارتش ترکیه بسیاری از سرزمین‌ها بدون جنگ تسلیم شدند.

سخن پایانی

امروزه کم‌تر کسی از واژه قسطنطنیه استفاده می‌کند؛ اما این نام روزی به‌عنوان یکی از تأثیرگذارترین و بزرگ‌ترین شهرهای تاریخ استفاده می‌شد و دانستن پیشینه و تاریخ این شهر خالی از لطف نیست؛ به‌خصوص که استانبول یک شهر گردشگری بسیار محبوب بین ما ایرانیان است و خوب است که تاریخ غنی این شهر را بدانیم.